Το τραγούδι Άγια Νύχτα (γερμ. Stille Nacht, heilige Nacht) είναι το διεθνώς γνωστότερο Χριστουγεννιάτικο τραγούδι. Γράφηκε στις αρχές του 18ου αι. και συνθέτες του είναι οι Αυστριακοί Φραντς Ξάβερ Γκρούμπερ (Franz Gruber) και Γιόζεφ Μορ, (Joseph Mohr). Για χρόνια οι δημιουργοί του ήταν άγνωστοι και πολλοί απέδιδαν την πατρότητα του τραγουδιού σε διάσημους κλασσικούς συνθέτες όπως τον Μότσαρτ, τον Μπετόβεν ή τον Χάιντν ή θεωρούσαν ότι επρόκειτο για κάποιο παραδοσιακό γερμανικό νανούρισμα. Σήμερα έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες σε όλον τον χριστιανικό κόσμο.

Ιστορία

Η «Άγια Νύχτα» πρωτοτραγουδήθηκε τα Χριστούγεννα του 1818 στην εκκλησία του μικρού χωριού Όμπερντορφ (Oberndorf) στην περιοχή του Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας. Οι στίχοι είχαν γραφεί δύο χρόνια νωρίτερα, το 1816, από τον νεαρό εφημέριο του χωριού Γιόζεφ Μορ, όπως έγινε γνωστό από ένα χειρόγραφο που ανακαλύφθηκε το 1995 και φέρει την υπογραφή του εφημέριου. Το χειρόγραφο χρονολογείται από τους μελετητές το 1820. Στην αριστερή πλευρά αναγράφεται η ημερομηνία συγγραφής των στίχων και στην άνω δεξιά γωνία η ένδειξη «Melodie von Fr. Xav. Gruber». Σήμερα φυλάσσεται στο Carolino Augusteum Museum του Σάλτσμπουργκ.

Μετά την πρώτη εκτέλεση το τραγούδι ξεχάστηκε, καθώς μάλιστα οι δρόμοι των δύο συνθετών χώρισαν αφού καθένας τους μετακινήθηκε σε διαφορετικό τόπο. Το 1825 ο τότε εφημέριος της εκκλησίας του Όμπερντορφ κάλεσε έναν τεχνίτη ονόματι Καρλ Μαουράχερ (Karl Mauracher) για να επισκευάσει το εκκλησιαστικό όργανο του ναού. Αυτός ανακάλυψε στο πίσω μέρος του οργάνου πεταμένο ένα αντίγραφο του τραγουδιού. Έδωσε το τραγούδι στην οικογένεια Στράσερ (Strasser) που ζούσε στο Τυρόλο και συνήθιζε να ταξιδεύει σε διάφορες πόλεις της Γερμανίας και να τραγουδάει σε γιορτές. Έτσι η «Άγια Νύχτα» άρχισε να διαδίδεται στις γερμανικές χώρες και σύντομα έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές. Το 1839 μια άλλη οικογένεια τραγουδιστών από το Τυρόλο παρουσίασε το τραγούδι στην Νέα Υόρκη, ξεκινώντας τη διάδοση της «Άγιας Νύχτας» στον αγγλόφωνο κόσμο. Στην αγγλική μεταφράστηκε το 1863 από τον Τζον Φρίμαν τον Νεότερο με μελωδία ελαφρώς διαφορετικής του αυστριακού πρωτοτύπου. Το 1840 εκδόθηκε πρώτη φορά με την ένδειξη «αγνώστου συνθέτη». Υπήρξε το αγαπημένο τραγούδι του βασιλιά Φρειδερίκου-Γουλιέλμου Δ΄ της Πρωσσίας, ο οποίος διέταξε την διεξαγωγή έρευνας για τον εντοπισμό των δημιουργών του. Οι έρευνες ξεκίνησαν το 1854 και τελικά κατέληξαν τόσο στη γνωστοποίηση των Μορ και Γκρούμπερ, όσο και του θρύλου γύρω από τις συνθήκες που γράφηκε το τραγούδι και που μέχρι πρόσφατα θεωρείτο αληθινή ιστορία.

Η «Άγια Νύχτα» έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 300 γλώσσες και διαλέκτους σε όλον τον κόσμο. Είναι εξαιρετικά δημοφιλής τόσο μεταξύ των Καθολικών, όσο και των Προτεσταντών. Μάλιστα κατά τον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο τραγουδήθηκε ταυτόχρονα στην αγγλική και γερμανική γλώσσα από τα αντιμαχόμενα στρατεύματα στο μέτωπο κατά τη χριστουγεννιάτικη ανακωχή του 1914, καθώς ήταν από τα λίγα κοινώς γνωστά χριστουγεννιάτικα τραγούδια και των δύο πλευρών.

Η «Άγια Νύχτα» έχει γνωρίσει πολλές διασκευές και επανεκτελέσεις από διαφόρους καλλιτέχνες μέχρι σήμερα, κάποιες μάλιστα με σκωπτικό ή ειρωνικό στόχο (Simon and Garfunkel, Manowar). Επίσης έχει εμπνεύσει παραγωγές του κινηματογράφου και της μικρής οθόνης.

Ο Θρύλος

Όπως συμβαίνει συνήθως για πολλά δημοφιλή πρόσωπα ή αντικείμενα (τραγούδια, κτίρια, τοποθεσίες, προσωπικά αντικείμενα φημισμένων προσωπικοτήτων), έτσι και γύρω από τη σύνθεση του χριστουγεννιάτικου αυτού τραγουδιού έχουν πλεχθεί διάφορες ιστορίες και θρύλοι, που πλαισιώνουν την πραγματική ιστορία.

Σύμφωνα με την πιο γνωστή, την προπαραμονή των Χριστουγέννων του 1818, στο μικρό χωριό του Όμπερντορφ στην περιοχή του Σάλτσμπουργκ, κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας ξαφνικά χάλασε το μοναδικό εκκλησιαστικό όργανο της εκκλησίας. Ένοχοι ήταν τα ποντίκια που είχαν ροκανίσει τα διάφορα μέρη του παλιού οργάνου. Μετά τη Λειτουργία ο εφημέριος Γιόζεφ Μορ κάλεσε το δάσκαλο του χωριού και οργανίστα της εκκλησίας Φράντς Γκρούμπερ για να βρουν κάποια λύση, αφού δεν μπορούσαν να αποδώσουν τον χριστουγεννιάτικο ύμνο χωρίς εκκλησιαστικό όργανο. Αποφάσισαν τελικά να γράψουν ένα χριστουγεννιάτικο τραγούδι για κιθάρα και ο δάσκαλος αποσύρθηκε στο δωμάτιό του πάνω από το σχολείο, περιμένοντας τους στοίχους του τραγουδιού που θα έγραφε ο εφημέριος. Το γαλήνιο χιονισμένο τοπίο ενέπνευσε τον πατέρα Μορ, που φαντάστηκε ότι σε μια τόσο γαλήνια και ήρεμη νύχτα θα ήρθε στον κόσμο το Θείον Βρέφος. Οι σκέψεις αυτές έγιναν οι πρώτοι στίχοι του καινούριου τραγουδιού. Αργά τη νύχτα, όταν νεαρός εφημέριος τελείωσε τη συγγραφή, έτρεξε στο δωμάτιο του δασκάλου. Τα όμορφα λόγια του τραγουδιού συγκίνησαν τον Γκρούμπερ που έβαλε τα δυνατά του για να συνθέσει μία εξίσου ωραία μελωδία. Μέχρι τα ξημερώματα το τραγούδι ήταν έτοιμο και τη νύχτα της παραμονής, στη Λειτουργία των Χριστουγέννων στη θέση του χριστουγεννιάτικου ύμνου οι δύο συνθέτες άρχισαν να ψάλλουν την «Άγια Νύχτα».

Όταν τελείωσαν, μια απέραντη σιωπή επικρατούσε στην εκκλησία, φέρνοντας τον πατέρα Μορ και τον Γκρούμπερ σε αμηχανία. Τότε όμως μια γλυκιά γυναικεία φωνή άρχισε να τραγουδάει κατανυκτικά τους στίχους του νέου ύμνου. Σιγά-σιγά όλο το εκκλησίασμα άρχισε να συμμετέχει, ψάλλοντας ξανά και ξανά το όμορφο αυτό τραγούδι με τους τόσο γλυκείς στίχους.

Κατά καιρούς και με τη διάδοση της «Άγιας Νύχτας» σε όλο τον κόσμο, ο δημοφιλής αυτός θρύλος παραλλάχθηκε σε πολλές διαφορετικές εκδοχές, με τον εμπλουτισμό της αρχικής ιστορίας με στοιχεία των κατά τόπους παραδόσεων.

Στίχοι
Γερμανικοί Στίχοι Ελληνικοί Στίχοι

Stille Nacht! Heilige Nacht!
Alles schläft; einsam wacht
Nur das traute heilige Paar.
Holder Knab' im lockigten Haar,
Schlafe in himmlischer Ruh!
Schlafe in himmlischer Ruh!

Stille Nacht! Heilige Nacht!
Gottes Sohn! O wie lacht
Lieb' aus deinem göttlichen Mund,
Da uns schlägt die rettende Stund’.
Jesus in deiner Geburt!
Jesus in deiner Geburt!

Stille Nacht! Heilige Nacht!
Die der Welt Heil gebracht,
Aus des Himmels goldenen Höhn
Uns der Gnaden Fülle läßt seh'n
Jesum in Menschengestalt.
Jesum in Menschengestalt.

Stille Nacht! Heilige Nacht!
Wo sich heut alle Macht
Väterlicher Liebe ergoß
Und als Bruder huldvoll umschloß
Jesus die Völker der Welt.
Jesus die Völker der Welt.

Stille Nacht! Heilige Nacht!
Lange schon uns bedacht,
Als der Herr vom Grimme befreit,
In der Väter urgrauer Zeit
Aller Welt Schonung verhieß.
Aller Welt Schonung verhieß.

Stille Nacht! Heilige Nacht!
Hirten erst kundgemacht
Durch der Engel Alleluja,
Tönt es laut bei Ferne und Nah:
Jesus der Retter ist da!
Jesus der Retter ist da!

Άγια Νύχτα, σε προσμένουν
Με χαρά οι χριστιανοί
Και με πίστη ανυμνούμε
Το Θεό δοξολογούνε
Μ’ ένα στόμα, μια φωνή
Ναι με μια φωνή

Η ψυχή μας φτερουγίζει
Πέρα στ’ άγια τα βουνά
Όπου ψάλλουν οι αγγέλοι
Απ’ τα ουράνια θεία μέλη
Στον Σωτήρα «Ωσαννά»
Ψάλλουν «Ωσαννά»

Στης Βηθλεέμ ελάτε όλοι
Στα βουνά τα ιερά
Και μ’ ευλάβεια μεγάλη
'Κει που τ’ άγιο φως προβάλει
Προσκυνήστε με χαρά
Ναι με μια χαρά

Παραλλαγές στην κλασσική μουσική

* Μαξ Ρέγκερ, Weihnachtstraum für Klavier, Fantasie über „Stille Nacht, heilige Nacht“, zwei- oder vierhändig
* Άρτουρ Χόνεγγερ, Une Cantate de Noël für Chor, Kinderchor, Bariton-Solo, Orgel und Orchester, 1953
* Κρίστοφ Πεντερέκι, 2. Sinfonie (Weinachtssinfonie) für Orchester, 1979–1980
* Μπέρτολντ Χούμελ, Stille Nacht - 3 Variationen und ein Nachsatz aus der Ferne für Sprecher und 8stimmig gemischten Chor a capella [1]
* Άλφρεντ Σνίττκε, "Stille Nacht" für Violine und Klavier (1978)

Ηχητικά αρχεία

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

Πηγές

* Άκη Λυμουρή, «Άγια Νύχτα», η μελωδία που ταυτίστηκε με τα Χριστούγεννα, περιοδικό Ιστορικά Θέματα, τχ 79, Δεκέμβριος 2008

Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία

* Franz Xaver Erni, Heinz Alexander Erni: Stille Nacht, Heilige Nacht. Die schönsten Weihnachtslieder. Herder, Freiburg 2002, ISBN 3-451-27859-6.
* Josef Gassner: Franz Xaver Grubers Autographen von „Stille Nacht, Heilige Nacht“ mit der Geschichte des Liedes. Oberndorf 1968.
* Friedrich Haarhaus: Stille Nacht, Heilige Nacht: Wissenswertes zu den schönsten Advents- und Weihnachtsliedern. St. Benno-Verlag, Leipzig 2005, ISBN 3-7462-1872-1.
* Wolfgang Herbst: Stille Nacht, heilige Nacht. Die Erfolgsgeschichte eines Weihnachtsliedes. Atlantis Musikbuch, Zürich/Mainz 2002, ISBN 3-254-00261-X.
* Ernst Hintermaier (Hrsg.): Weihnachtslied „Stille Nacht! Heilige Nacht!“. Die autographen Fassungen und die zeitgenössischen Überlieferungen. Denkmäler der Musik in Salzburg, Einzelausgaben, Heft 4. Comes, Bad Reichenhall 1987, ISBN 3-88820-004-0.
* Lenz Kriss-Rettenbeck: Bibliographie des Weihnachtsliedes „Stille Nacht, heilige Nacht“. In: Oberösterr. Heimatblätter 23 (1969)
* Klaus Sauerbeck: Stille Nacht, heilige Nacht. 2. Auflage. Haenssler, Neuhausen 2007, ISBN 3-7751-4759-4.
* Franz Schaub: Stille Nacht, heilige Nacht: Die Geschichte eines weltberühmten Liedes. Husum Taschenbuch. Husum Druck- und Verlagsgesellschaft, Husum 1992, ISBN 3-88042-616-3.
* Alois Schmaus, Lenz Kriss-Rettenbeck (Hrsg.): Stille Nacht, Heilige Nacht. Geschichte und Ausbreitung eines Liedes. 2. Auflage. Universitätsverlag Wagner, Innsbruck/München 1968.
* Ingeborg Weber-Kellermann: Das Buch der Weihnachtslieder. 11. Auflage. Schott, Mainz 2004, ISBN 3-254-08213-3.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

* Η ιστορία της «Άγιας Νύχτας» στον ιστότοπο Σαν Σήμερα.
* Η άγια νύχτα σε 100 γλώσσες

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License