HellenicaWorld

O όρος νεοπλατωνισμός χρησιμοποιείται από την ιστορία της φιλοσοφίας για να σηματοδοτήσει μια καινοτόμα χρονική περίοδο στην σκέψη και τις ιδέες του πλατωνισμού κατά την περίοδο της ύστερης αρχαιότητας (3ος - 6ος αιώνας μ. Χ.)

Γενικά

Ο Νεοπλατωνισμός γενικά υπήρξε Ελληνική φιλοσοφική κίνηση που δημιουργήθηκε στην Αλεξάνδρεια κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ. από τον φιλόσοφο Αμμωνία τον επικαλούμενο Σακκά που δίδασκε στη πόλη αυτή. Σημαντικοί μαθητές του υπήρξαν ο Ωριγένης (διάφορος από τον ομώνυμο χριστιανό συγγραφέα), ο Ερέννιος και ο Λογγίνος. Τη περαιτέρω όμως ανάπτυξη και διάδοση της κίνησης αυτής πραγματοποίησε ο μαθητής του Πλωτίνος (204 - 270).

Ιστορία

Μετά το θάνατο του Πλωτίνου το σύγγραμμά του Εννεάδες που εξέδωσε ο μαθητής του Πορφύριος (232 – 301) απετέλεσε το θεμέλιο του όλου φιλοσοφικού συστήματος των Νεοπλατωνικών φιλοσόφων. Τόσο που άρχισαν να ιδρύονται νεοπλατωνικές σχολές σε πλείστα μέρη. Σπουδαιότερες αυτών ήταν:

1. Η Νεοπλατωνική Σχολή Ρώμης: Κύριος εκπρόσωπος της οποίας ήταν ο προαναφερόμενος Πορφύριος, συγγραφέας πολυάριθμων σχετικών φιλοσοφικών αλλά και επιστημονικών συγγραμμάτων.
2. Η Νεοπλατωνική Σχολή Συρίας ή Συριανή Σχολή: Κύριος εκπρόσωπος της οποίας ήταν ο Ιάμβλιχος που πέθανε το 330. Μαθητής του υπήρξε ο Σώπατρος (που ο Μέγας Κωνσταντίνος τον είχε ορίσει επόπτη των τελετών στα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης). Επίσης στους μαθητές του συγκαταλέγονται ο Θεόδωρος (εξ Ασίνης) και ο Δέξιππος.
3. Η Νεοπλατωνική Σχολή Περγάμου ή Περγαμηνή Σχολή: Κύριος εκπρόσωπος της οποίας ήταν ο Αιδέσιος ο οποίος και την ίδρυσε, μαθητής του Ιάμβλιχου. Σ΄ αυτήν ανήκαν ο Ευσέβιος, ο Μάξιμος, ο Χρυσάνθιος, ο Ευνάπιος, και ο Αυτοκράτωρ Ιουλιανός.
4. Η Νεοπλατωνική Σχολή Αθηνών που εμφανίζεται στις αρχές του 5ο αιώνα: Κύριος εκπρόσωπος της οποίας ήταν ο Αθηναίος Πλούταρχος που πέθανε το 431 και τον διαδέχθηκε ο Συριανός όπου και αυτόν διαδέχθηκε ο πλέον σημαντικότερος των Αθηναίων Νεοπλατωνικών ο Πρόκλος (410 – 485). Διάδοχοι δε αυτού κατά σειρά ήταν ο Μαρίνος, ο Ισίδωρος και ο Δαμάσκιος που κατά τη Σχολαρχία του το 529 ο Ιουστινιανός με διάταγμά του έκλεισε τη φιλοσοφική αυτή σχολή των Αθηνών. Επίσης του Δαμάσκιου μαθητής υπήρξε ο γνωστός σχολιαστής των Αριστοτελικών συγγραμμάτων Συμπλίκιος.
5. Η Νεοπλατωνική Σχολή Αλεξανδρείας ή Αλεξανδρινή Σχολή: Κύριος εκπρόσωπος της οποίας ήταν η Υπατία η οποία το 414 έπεσε θύμα της θηριωδίας του αμόρφωτου όχλου στην Αλεξάνδρεια. Μαθητής της υπήρξε ο Συνέσιος ο μετέπειτα επίσκοπος της Πτολεμαΐδας.

Επίσης στο κλάδο αυτό των Νεοπλατωνισμού συγκαταλέγονται ο μαθηματικός και ιατρός Ασκληπιόδοτος, ο Ολυμπιόδωρος και ο Ιεροκλής. Εκ της τελευταίας επίσης Σχολής προέρχεται και ο χριστιανός Ιωάννης ο Φιλόπονος. Τελευταίος εκπρόσωπος της Αλεξανδρινής Σχολής ήταν ο Στέφανος ο Αλεξανδρινός που επί Αυτοκράτορα Ηράκλειτου δίδαξε τη φιλοσοφία αυτή στη Κωνσταντινούπολη δημιουργώντας έτσι την 6η ). Νεοπλατωνική Σχολή Κωνσταντινούπολης.

Αλλά και στη Δύση στη διάδοση των αρχών του Νεοπλατωνισμού πολύ συνετέλεσε ο Άγιος Αυγουστίνος και ο φιλόσοφος Βοήθιος που θανατώθηκε στη φυλακή το 525 κατά διαταγή του βασιλιά των Οστρογότθων. Αντίθετα στην Ανατολική Εκκλησία τις νεοπλατωνικές αρχές διέδωσε κυρίως ο Ψευδο-Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης μέσα από τα συγγράμματά του. Ενώ αναβίωση των Νεοπλατωνικών αντιλήψεων σημειώθηκε στο Βυζάντιο κατά τον 11ο αιώνα, όπου πρωταγωνίστησε ο Μιχαήλ Ψελλός και κατά τον 15ο αιώνα ο Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων

Η νεοπλατωνική σκέψη συνεχίζεται στην μεσαιωνική και νεότερη σκέψη. Η επιρροή της αντανακλάται αρχικά στην αναγεννησιακή φιλοσοφία της φλωρεντινής ακαδημίας, του Μαρσίλιο Φιτσίνο, του Πικο ντελα Μιραντόλα και μεταγενέστερα στα κείμενα του Τόμας Τέιλορ και τις επιστημονικές μελέτες του Σλαϊερμάχερ στις αρχές του 19ου αιώνα.

Αρχές Νεοπλατωνισμού

Βασικές αρχές των φιλοσοφικού ρεύματος του Νεοπλατωνισμού είναι:

* Υπέρτατη οντολογική αρχή είναι το «Εν» (το Μοναδικό), που ίσταται υπεράνω ύπαρξης όπου και καλείται «υπερούσιον». Το «υπερούσιον εν» όπου δια ακτινοβολίας «απορροών» παράγονται διαδοχικά ο νους, (νοητός κόσμος των Ιδεών), η ψυχή, η φύσις και τελευταία η ύλη.
* Ηθικός προορισμός του ανθρώπου είναι η επανύψωση της εκπεσούσας ψυχής από το «υπερούσιον εν» στην αρχική της αφετηρία, δηλαδή την ένωσή της στο αρχικό «εν» που αν συμβεί αυτό τότε η ψυχή περιπίπτει σε κατάσταση «έκστασης». Όμως κύρια προϋπόθεση για την εκπλήρωση της επανασύνδεσης αυτής είναι η «κάθαρση» που επιτυγχάνεται με τον ενάρετο βίο.

Ως προς την οργάνωση του Πολιτικού βίου οι Νεοπλατωνικοί ακολουθούσαν τις περί ιδεώδους πολιτείας διδασκαλίες του Πλάτωνα. Λέγεται ακόμη πως ο Πλωτίνος είχε ζητήσει από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Γαλιηνό να του παραχωρήσει μια από τις καταστρεμμένες πόλεις της Καμπανίας προκειμένου να ιδρύσει πόλη σύμφωνα με τις Νεοπλατωνικές θεωρίες την «Πλατωνόπολη».
Αξιοσημείωτη επίσης είναι η αντίληψη του Ιάμβλιχου και του Πρόκλου σύμφωνα με την οποία η «κίνηση του σύμπαντος» (που σήμερα θεωρείται επιστημονικά γεγονός) τελείται κατά «τριαδικό» εξελικτικό σχήμα που η πρώτη φάση είναι η «μονή», δεύτερη η «πρόοδος» και τρίτη η «επαναφορά» ή «επιστροφή». Με το σχήμα αυτό οι Νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι προέλαβαν τις γνωστές θεωρίες περί της διαλεκτικής κίνησης που ανέπτυξε μεταγενέστερα ο Έγελος που δίδασκε ότι η εξέλιξη ορμώμενη από τη «θέση», προχωρεί στην «αντίθεση» και καταλήγει στη «σύνθεση». Αυτό ακριβώς το εξελικτικό σχήμα είναι που δέχθηκε και ο ιδρυτής του κομουνισμού Κάρολος Μαρξ που παρέλαβε από τον Έγελο.

Παρατηρήσεις

* Ο Νεοπλατωνισμός είχε αναμφισβήτητα ευρεία διάδοση και σημαντική επίδραση. Με αυτόν η Δυτική όσο και η Ανατολική Εκκλησία γνώρισαν τις προ Χριστού, «χριστιανικές ιδέες» του Πλάτωνα και μυήθηκαν σ΄ αυτές.
* Επίσης επηρεασμένοι των νεοπλατωνικών ιδεών φέρονται ο Κομένιος, ο Σπινόζα, ο Λάϊμπνιτς, ο Γκαίτε, ο Έγκελς, αλλά και ο Γάλλος φιλόσοφος Μπέρξον καθώς και όλα τα σύγχρονα μυστικιστικά φιλοσοφικά ρεύματα.
* Η Εκκλησία σήμερα με τον όρο "Υπερούσιον" «ονομάζει» τον Θεό και τον Χριστό («...τον υπερούσιον τίκτει»).

Βιβλιογραφία

* Armstrong, A. H. (1970) The Cambridge History of Later Greek and Early Medieval Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press.

* Bilolo, M. (2007) Fondements Thébains de la Philosophie de Plotin l'Égyptien, Kinshasa-Munich-Paris: Publications Universitaires Africaines. ISBN 978-3-931169-00-5

* Brun, J. (1988) Le Néoplatonisme, Paris

* Harris, R. B. (ed.) (1976) The Significance of Neoplatonism, Albany

* Harris, (1982) The Structure of Being: A Neoplatonic Approach, Albany

* Harris, (1976) Neoplatonism and Indian Thought, Albany

* Lloyd, A. C. (1990) The Anatomy of Neoplatonism, Oxford: Oxford University Press

* Wallis, R. T., Neoplatonism, Bristol Classics 1995, μετάφραση στα νέα ελληνικά Γ. Σταματέλλος, Μεταεκδοτική, 2000.

* Whittaker, T. (1968) The Neoplatonists, 4th ed. Hildesheim

* Zintzen, C. (ed.) (1977) Die Philosophie des Neuplatonismus, Darmstadt