Ο όρος οριενταλισμός (αγγλικά: orientalism) σημαίνει την τάση εκλογίκευσης και νομιμοποίησης της αποικιοκρατίας και της νεοαποικιοκρατίας, μέσα από το χώρο της τέχνης, αλλά και των πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και ανθρωπολογικών επιστημών που ασχολούνται με λαούς και πολιτισμούς της Ασίας και ιδιαίτερα της Μέσης Ανατολής.

Αρχικά ο όρος αφορούσε την επίδραση του πολιτισμού των λαών της Ανατολής στη δυτική τέχνη και λογοτεχνία και επίσης την υιοθέτηση γραφικών πλευρών του τρόπου ζωής τους από το δυτικό άνθρωπο (oriental = ανατολικός). Η τάση αυτή εκφράστηκε ιδιαίτερα στα έργα του 19ου αιώνα με την ωραιοποιημένη συνήθως απεικόνιση προσώπων και τοπίων της Ανατολής (κυρίως της Τουρκίας, του Ιράκ, του Ιράν, της Αραβικής χερσονήσου, της Αιγύπτου και της βόρειας Αφρικής) και καλλιέργησε στους Ευρωπαίους την εικόνα μιας φανταστικής και εξωτικής Ανατολής. Γνωστότερα είδη της τέχνης αυτής είναι πίνακες διαφόρων ζωγράφων, όπως είναι ο Ζαν Ογκίστ Ντομινίκ Ενγκρ (Η μεγάλη οδαλίσκη, Τουρκικό λουτρό), ο Εζέν Ντελακρουά (Η οδαλίσκη, Γυναίκες από το Αλγέρι), ο Ζαν-Λεόν Ζερόμ (Χαρέμι, Σκλαβοπάζαρο, Μετά το λουτρό, Μαυριτανικό Λουτρό). Στο χώρο των ανθρωπιστικών επιστημών, οριενταλισμός είναι ο κλάδος που μελετά τον πολιτισμό και την ιστορία των λαών και των κρατών της Ανατολής.

Η σύγχρονη έννοια του όρου, με σαφώς αρνητική χροιά,[1] αναλύεται πολύ εύστοχα στο έργο του παλαιστιανικής καταγωγής Αμερικανού κριτικού της λογοτεχνίας και πολιτικού σχολιαστή Έντουαρντ Σαΐντ.[2]. Ο Έντουρντ Σαΐντ αναλύει τη στάση της δυτικής διανόησης απέναντι στην Ανατολή και κυρίως τον αραβικό κόσμο, από την περίοδο του Διαφωτισμού έως σήμερα. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι καλλιεργήθηκε συστηματικά στο πλατύ κοινό η εντύπωση της κατωτερότητας αυτών των λαών και πολιτισμών, προσφέροντας έτσι άλλοθι στις προσπάθειες της Δύσης να κυριαρχήσει επάνω τους.

Παραπομπές

↑ Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Τόμος 22 σ.142
↑ Έντουαρντ Σαΐντ, Οριενταλισμός 1978

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Said, Edward (1996) [1978]. Οριενταλισμός [Orientalism, Western Conceptions of the Orient]. Νεφέλη. ISBN 9-602-11238-9.